KORNEL MAKUSZYŃSKI

PATRON

SPECJALNEGO OŚRODKA 

SZKOLNO – WYCHOWAWCZEGO

W TURKU

Życie i twórczość

,,wirtuoza masowej wyobraźni’’.

Młodość spędzona we Lwowie.

Kornel Makuszyński urodził się 8 stycznia 1884 r. w Stryju niedaleko Lwowa, w wielodzietnej rodzinie Julii z Ogonowskich i Edwarda Makuszyńskiego, emerytowanego oficera armii austriackiej. Ojciec osierocił go, kiedy miał dziesięć lat, rodzina przeżywała wtedy trudności finansowe i dlatego Kornel oprócz nauki w gimnazjum pomagał rodzinie, udzielając korepetycji. Drugą klasę gimnazjum kończy mieszkając u krewnych w Przemyślu. Lata spędzone we Lwowie to czas pomyślnie zdanej matury w Gimnazjum im. Jana Długosza , studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu im. Jana Kazimierza oraz pierwszych sukcesów pisarskich i zawodowych. Pierwsze wiersze okolicznościowe ( związane z pobytem Henryka Sienkiewicza we Lwowie w 1898r. ) ukazały się na łamach ,,Słowa Polskiego’’, a także w piśmie akademickim ,, Teka’’ .We Lwowie K.Makuszyński pracował w Teatrze Miejskim, gdzie w 1913 r. objął posadę kierownika literackiego. Teatr już w młodości pasjonował go, dowodzi tego dwutomowy zbiór recenzji teatralnych pt. ,,Dusze z papieru’’ pisanych w  latach 1905-1910. Do rozważań o teatrze powrócił pisarz w felietonach zebranych w tomie ,,Kartki z kalendarza’’1939). We Lwowie powstają drobne formy prozatorskie: nowele, opowiadania, recenzje literackie i teatralne. Do czytelnika trafiają ,,Rzeczy wesołe’’(1909), ,,Romantyczne i dziwne powieści’’(1910), ,,Awantury arabskie’’(19130, ,,Straszliwe przygody’’(relacje z podróży po Europie w latach 1910-1914). Zbiory te ujawniają zainteresowania pisarza kulturą orientalną i młodopolską cyganerią artystyczną .

Pobyt na emigracji w Kijowie.

Podczas pierwszej wojny światowej Makuszyński wraz z żoną – Emilią Bażeńską, zmuszony był wyjechać do Rosji. Pierwsza żona pisarza była muzą lwowskiej cyganerii i adresatką listów poetyckich Leopolda Staffa i Boja Żeleńskiego. W Kijowie powstały powieści tematyczne związane ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Pobyt na emigracji zaowocował też pierwszą książką dla dzieci . Razem z polskimi dziećmi pisarz dotarł do Kijowa, Charbina, Irkucka i ratował polską kulturę przed zrusyfikowaniem.Kiedy znalazł się na emigracji w Kijowie zauważył tragiczny brak książki dla dzieci. Setkom tysięcy dzieci groził głód książki. Rzucono się do pracy, aby ratować polską duszę. Zakładano teatry, szkoły i nawet uniwersytety, a K. Makuszyński napisał książkę,, Bardzo dziwne bajki’’–         był to rok 1916r.

Okres warszawski.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. Makuszyński wrócił do Polski i osiadł w Warszawie. Po śmierci pierwszej żony poślubił Janinę Gluzińską (popularną w salonach warszawskich śpiewaczkę). Pracował jako redaktor .Próbował swoich sił jako poeta. Włączył się w atmosferę odzyskania niepodległości, pisząc wiersze okolicznościowe: ,,Narodziny serca’’, ,,Piosenki żołnierskie’’ z 1920r. oraz poemat ,,Pieśń o ojczyźnie’’, za który dostał w 1926r. państwową nagrodę literacką. Makuszyński nie zrezygnował również z ulubionych drobnych form narracyjnych i humorystycznej publicystyki. W zbiorach takich jak: ,,Moje listy’’ ,,Żywot pani’’ ,,O duszach, diabłach i kobietach’’ ,,Ponure igraszki’’ ,,Ze środy na piątek’’ ,,Śpiewający diabeł’’– można znaleźć wszystkie składniki ,,makuszyńskości’’ nie brak w nich humoru, satyry, kpiarskiej relacji i odwagi wypowiadania sądów Chcąc zapomnieć o nie zawsze pochlebnych głosach krytyków na temat jego twórczości dla dorosłych, pisarz sięgnął po topos arkadii, przeniesionej w czasy własnego dzieciństwa i młodości Tak powstały ,,Bezgrzeszne lata’’(1925) Makuszyński zapisał wspomnienia gimnazjalisty, romantyka zakochanego w poezji wieszczów narodowych ,przeżywającego pierwszą porażkę w miłości do dziewczyny Bohater uczestniczy w zabawnych przygodach zdradza tajniki ,,konspiracji’’ uczniowskich, których ofiarami byli profesorowie gimnazjum .W 1995r. dzieci mogły obejrzeć w teatrze telewizji spektakl pt. ,,O wawelskim smoku’’ Również w tym samym roku telewizja emitowała spektakl pt. ,,Bezgrzeszne lata’’ Baśniową fantastykę podjął pisarz w dwóch kolejnych książkach ,,O dwóch takich co ukradli księżyc’’ i ,,Przyjaciel wesołego diabła’’ Obydwie opowieści baśniowe traktują o miłości Popularność tych książek oraz listy od dzieci zadecydowały o powstaniu serii powieści ,,dziewczęcych’’ ,,Panna z mokrą głową’’ ,,Awantura o Basię’’ ,,Szaleństwa panny Ewy’’ oraz powieści dla chłopców ,,Skrzydlaty chłopiec’’ ,,Wielka brama’’ ,,Wyprawa pod psem’’ ,,Złamany  miecz’’ ,,Szatan z siódmej klasy’’.Autor sięgnął w nich po różne tradycje, gatunki literackie Połączył baśń z powieścią kryminalną romansem przygodowym i powieścią łotrzykowską Janina Makuszyńska wspominała, że pisanie książek dla dzieci i młodzieży przychodziło mężowi łatwo Dzielił się z czytelnikami filozofią serca i dobroci, którą przejął po ulubionych pisarzach Bolesławie Prusie, Charlesie Dickensie i Edmundzie Amicisie Makuszyński zdążał z nową książką na gwiazdkę, dlatego przyjęło się nazywać jego książki dla dzieci ,,gwiazdami literatury gwiazdkowej’’. Szczególnym prezentem dla najmłodszych były historyjki obrazkowe cztery księgi ,,Przygód Koziołka Matołka’’ napisane w latach 1933-1934 oraz seria ,,Przygód małpki Fiki-Miki’’ , która powstała w latach 1936-1938 W tym samym roku ukazała się seria ,,Legend krakowskich’’ w formie komiksowej: ,,O wawelskim smoku’’ i ,,Wanda leży w naszej ziemi’’. Kustosz Muzeum im. Kornela Makuszyńskiego w Zakopanem- Jerzy Darowski odnalazł rękopis trzeciej komiksowej legendy, pt. ,,Za króla Piasta Polska wyrasta’’ z 1939r. Makuszyński uczył najmłodszych patriotyzmu, zapoznając ich z tematyką podań i legend ludowych .

Ostatnie lata życia pisarza związane z Zakopanem

Po drugiej wojnie światowej państwo Makuszyńscy zamieszkali w willi ,,Opolanka’’ w Zakopanem. Pisarzowi dokuczała cukrzyca i starość. Po Tytusie Chałubińskim, Władysławie Orkanie, Janie Kasprowiczu, Stanisławie Ignacym Witkiewiczu Kornel Makuszyński był kolejnym artystą tworzącym legendę Tatr. Wyszydzał ,,ceprów’’ co z ciupagami chodzą po Krupówkach, a wielkość Tatr zakłócają okrzykami podziwu nad swoją odwagą. Miasto pokochało pisarza, przyznając mu honorowe obywatelstwo Zakopanego. Po wojnie Makuszyński przeżywał kłopoty finansowe. Zarabiał organizując wieczory literackie, za które otrzymywał honoraria w postaci jajek, sera, masła. Nowa rzeczywistość powojenna obeszła się z nim okrutnie. Przez wiele lat nie wydawano jego książek za to, że był pisarzem niezależnym, o prawicowych poglądach politycznych, których jednak nigdy nie prezentował w swoich książkach, tylko wśród przyjaciół w zaciszu kawiarni. Oprócz kilku wznowień z lat 1946-1947 prawdziwy renesans wydawniczy twórczości pisarza przypadek na lata sześćdziesiąte. Kornel Makuszyński odszedł 31 lipca 1953r. Trzeciego sierpnia odbył ostatnią drogę na wozie góralskim, przy dźwiękach ,,Sabałowej nuty’’.Autor ,,Szatana z siódmej klasy’’ nadal żyje dzięki swoim książkom wielokrotnie wznawianym i tłumaczonym na obce języki. Na jego cześć organizuje się w Zakopanem co roku tzw. Memoriały im. Kornela Makuszyńskiego zimowe imprezy sportowe dla młodzieży. Żona pisarza udostępniła czytelnikom pamiątki po mężu, m.in. secesyjne meble, kolekcję obrazów ocalonych ze zniszczonego podczas powstania warszawskiego mieszkania, bogatą korespondencję, prezenty od czytelników. Całe te zbiory można oglądać w willi ,,Opolanka’’- muzeum. Przed muzeum wzniesiono popiersie pisarza, a w 1995r. postawiono ulubieńca najmłodszych Koziołka Matołka   

Wymieniając swoich wielkich poprzedników Dickensa, Prusa, Amicisa, Kornel Makuszyński zdefiniował program swego działania literackiego następującymi słowami: 

,,Więcej potrzeba takich, co nauczają słodkiej miłości, co w dłonie umieją nabrać blasku, jak różanej wody, i niosą potem to złoto cudowne i rozdziela ją między najbiedniejszych…Uśmiech jest wielkim szczęściem ludzi bardzo biednych, którzy sami już go w sobie nie znajdą. Uśmiech jest złotym dzieckiem miłości, oni mają serca wyschnięte, już bez miłości. Trzeba im ją przypomnieć…Opowiadaj bajki tym, których nawet bajka sieroca, biedna bajka odbiegła, przeraziwszy się naszczekiwaniami złego psa zgryzoty. Lecz tylko całym sercem, całą duszą kochaj wszystko biedne i tą miłością napełnij tak słowa swoje, aby były jak pszczoły, słodyczą obarczone. I każ im lecieć, jak pszczołom, na wszystkie strony świata …’’. Zgodnie z tak rozumianym posłannictwem Makuszyński realizował w swoich książkach hasło ,,od serca do serca’’. Zaczął od apoteozy ,,kraju lat dziecinnych’’, b z  kolei poprzez baśniowe konwencje i prozę obyczajową dojść do wykrystalizowania jedynej w swoim rodzaju twórczości pogodnej, pełnej optymizmu, humoru z łezką, krzepiącej, serdecznej i radosnej.

Podstawowe elementy tej specyficznej ideologii dobroci znajdujemy w utworach baśniowych ,,Bardzo dziwnych bajkach’’ i w opowieści ,,O dwóch takich, co ukradli księżyc’’. Makuszyński wyposażył swoich bohaterów w autentyczne życie i zdolność prawdziwego wzruszania. Udowadniają oni na przykładzie własnych, nieraz niesamowitych przygód i perypetii, że dobroć ludzka jest niezmierzona, a porywy szlachetnych serc mogą czynić cuda; że miłość, przyjaźń, braterstwo to skuteczne czynniki przeciw złym siłom losu, oschłości serca i egoizmowi . 

Motywy, które szeroko pisarz eksponował w swojej twórczości to wątek opuszczonego dziecka, cudownej opieki czy pomocy ze strony nieznajomego dziwaka lub tajemniczego opiekuna, motyw poszukiwania ukrytych skarbów, wędrówek po świecie.  

O swojej idei dobroci i miłości Kornel Makuszyński pisał tak: 

,,Za złe mi to biorą, że w moich książkach roi się od ludzi dobrych, jasnych i miłosiernych, a przecie z palca sobie tego nie wyssałem.Zresztą wielką odczuwam litość dla złych, z rozmysłem natomiast sławię dobroć promienistą .Urojeni ludzie z książek wychodzą z nich jak duchy wywołane z nicości i wchodzą w ludzką gromadę. Serce ludzkie takie jest dziwne, że więcej wierzy jasnemu urojeniu niż mętnej, czarnej rzeczywistości; więc moi dobrzy ludzie z książek korzystając z tego przywileju szerzą wieści o istnieniu dobra i o potrzebie miłosierdzia. Moje książki wędrują pomiędzy rzesze, niechże przeto świecą, niech grzeją, lecz nie straszą i nie burzą naiwnej, prostej wiary w serce człowieka’’.